استاد انصاریان در افتتاحیه همایش: از هیات می‌توان بهره‌برداری‌های مهم اجتماعی کرد/ عالم شیعه چگونه با شعر، پاسخ دشمن را داد؟
افتتاحیه همایش علمی هیات و آیین‌های مذهبی، پنجشنبه 26 بهمن ماه 1402 از ساعت 8 تا 10 صبح با حضور جمعی از مسئولین، چهره‌های علمی و پژوهشگران در تالار آیت الله مهدوی کنی (ره) دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد.
پس از تلاوت قرآن کریم و پخش سرود ملی، حجت الاسلام باباخانی ریاست سازمان هیات و تشکل های دینی به سخنرانی پرداخته و ضمن تبریک ولادت با سعادت امام زین العابدین علیه السلام بیان داشت: مجموعه هیات مهم ترین گنجینه فرهنگی ماست که از گذشته های دور و توسط اهل بیت علیهم السلام به وجود آمده و به دست ما رسیده است. این مجموعه در سال های اخیر از یک امر صرفا مناسکی، به یک نهاد اجتماعی تبدیل شده است و در مواجهه با بسیاری از مسائل، حضور زنده و موثری دارد.
وی افزود: رشد و ارتقاء این پدیده، نیازمند تدقیق و تدبر است و مجموعه سازمان هیات نیز، تاسیس شد تا موانع رشد هیئات کشور را رفع کرده و به ارتقاء آن ها کمک کند. حتما لازمه رشد این مجموعه آن است که با یک نگاه علمی به پدیده هیات نگاه شود و در این حوزه، ادبیات تولید گردد. با همین نگاه بود که اندیشکده هیات نیز به همت دکتر سنگری و با همکاری 120 استاد حوزه و دانشگاه، ایجاد شد و دارای بیش از 10 میز تخصصی است.
حجت الاسلام باباخانی سخنان خود را با تقدیر از مرکز تخصصی احیاء امر دانشگاه امام صادق علیه السلام و اندیشکده هیات، جهت برگزاری همایش علمی هیات و آیین های مذهبی، به پایان برده و ابراز امیدواری کرد که این همایش، گامی مهم در راستای آغاز مسیر علمی با موضوع هیات باشد.
سخنران بعدی مراسم افتتاحیه، دکتر افتخاری ریاست دانشگاه امام صادق علیه السلام بود. وی اظهار داشت: علم دارای یک بعد سخت افزاری و یک بعد نرم افزاری است که اکنون موضوع سخنم، بعد نرم افزاری آن است. مقوله مهمی که در نظریات کلاسیک علم شناسی مورد توجه بوده و در عصر روشنگری با طرح مسئله سکولاریسم، به حاشیه رفته است؛ اما اکنون دوباره مورد توجه قرار گرفته است. اما این مقوله در سنت علمی مسلمانان همواره وجود داشته است. این بعد نرم افزاری در قرآن هم مورد اشاره قرار گرفته است و آن این است که «علم داده می‌شود». این تعبیر، کلید ورود به بحث نرم افزاری علم است.
دکتر افتخاری ادامه داد: بر همین اساس، لازم است انسان برای علم آموزی، ظرفیتی درونی پیدا کند. اگر این ظرفیت را با تربیت و از راه فرهنگ، ارتقا ببخشیم، کیفیاتی در انسان حاصل می شود که او را در رسیدن به گزاره های علمی یاری می رساند. دلالت این مقوله در حوزه نظام سازی علمی آن است که موسسات علمی حتما باید نگاهی راهبردی به مسئله فرهنگ و تربیت داشته باشند. از این منظر، در تمدن اسلامی آن نهادهایی موفق تر بوده اند که نهال رشد علمی خود را در بستر تربیت قرار داده اند. این نهادها بین مسئولیت علمی و تربیتی، فرهنگی خود، تفکیک نمی‌کرده اند.
رئیس دانشگاه افزود: شخصیتی چون آیت الله مهدوی کنی نیز در تاسیس دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، اساس را بر فرهنگ و تربیت قرار دادند تا از این رهگذر، رسالت علمی دانشگاه را به پیش برند. به همین خاطر هم بود که دروس معارفی به عنوان اقتضائات این نگاه، در زمره دروس دانشگاه قرار گرفت. مرحوم آیت الله مهدوی کنی همواره، اولا بر روی تهذیب تاکید می‌کردند. یکی از سازوکارهای مهم دست یابی به بعد نرم افزاری علم و توجه به مقوله تربیت و تهذیب، هیات است. پس دانشگاه اگر می‌خواهد به علمی صائب دست یابد، نیاز دارد به هیات به عنوان یک سازوکار تمدنی و تربیتی رجوع کند. در این نگاه، هیات یک بخش جدای از دانشگاه نیست.
دیگر سخنران مراسم افتتاحیه، دکتر رجبی دوانی رئیس بنیاد ایران شناسی و دبیر علمی همایش بود که پس از تبریک اعیاد گفت: توفیقی برای بنده بود که از مدت ها قبل و در تعامل با دست‌اندرکاران این همایش، مسئولیت علمی همایش را پذیرفتم و شاهد بودم که دوستان، کارهای بزرگی انجام داده اند که آماری از آن ارائه خواهم داد. اما در رابطه با هیات که از امتیازات شیعه است، باید گفت که این پدیده در بقاء مذهب تشیع و حفظ هویت شیعی که در طول تاریخ مورد هجمه‌های بسیار زیادی بوده است، نقش موثری ایفا کرده است.
وی افزود: در ایام انقلاب اسلامی، برخی عزاداری ها را در قالب راهپیمایی های سیاسی برگزار می کردند، اما امام خمینی (ره) برآشفتند و تاکید کردند که عزاداری باید در همان قالب سنتی هیات، برپا شود. برای اشاره به ریشه سنتی عزاداری باید گفت، ما می دانیم که در زمان دولت ارزشمند آل بویه، عزاداری بر اهل بیت علیهم‌السلام، صورت رسمی پیدا کرد. آل بویه که از دیلمیان بودند، رسم داشتند که در هنگام غم و اندوه عزاداری، با مشت بر سینه می‌کوبیدند؛ لذا سینه زنی از آنجا شروع شد و از شعائر شیعه شد.
دکتر رجبی دوانی با تاکید بر جنبه تمدنی هیات بیان نمود: برگزاری این همایش می تواند زمینه مناسبی برای نقش آفرینی هیئات و آیین های مذهبی در حرکت به سوی ایجاد تمدن نوین اسلامی فراهم آورد. وی در انتها به ارائه آماری از همایش پرداخت.
حجت الاسلام والمسلمین قمی ریاست سازمان تبلیغات اسلامی، از دیگر میهمانان مراسم افتتاحیه بود که ضمن سخنانی کوتاه، به قدردانی از مجموعه دانشگاه امام صادق علیه السلام و به ویژه، مرکز تخصصی احیاء امر، بابت اهتمام نسبت به برگزاری همایش علمی هیات و آیین های مذهبی پرداخت. وی در پایان کلام خویش گفت: امید خیر می رود که این حرکت، برکات آسمانی فراوانی به دنبال داشته باشد.
سخنران اصلی مراسم افتتاحیه، حجت الاسلام والمسلمین شیخ حسین انصاریان استاد حوزه علمیه بود که در ابتدای سخنان خویش، به سابقه شکل گیری هیات اشاره نمود و بیان داشت: بر اساس روایات معتبر، خود پروردگار، موسس هیات بر محوریت وجود مبارک حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام است و اهداف الهی نیز، اهدافی عالمانه، حکیمانه، رحیمانه، مقدس و اثرگذار است. بنا به توضیح اهل بیت علیهم السلام، توبه آدم علیه السلام با توسل همراه بود و جبرئیل به امر خدای متعال، او را با بهترین ذریه اش آشنا کرد. پس آدم علیه السلام با شنیدن نام ابی عبدالله الحسین علیه السلام گریست و این بخاطر طبیعتی بود که خدا در وجود مومنان قرار داده است. امیرالمومنین علیه السلام نیز کرارا با نگاه به چهره امام حسین علیه السلام می فرمود: «یا عبرۀ کل مومن.» پس این مسئله فقط به مومنان امت اسلامی مربوط نمی شود، بلکه یاد آن حضرت، اشک مومنان از اولین تا آخرین را جاری می سازد. در ادامه، جبرئیل گوشه ای از حادثه عاشورا را برای آدم علیه السلام بیان کرد که شامل ولی شناسی و دشمن شناسی هم بود. این هیات، کلا سه نفر جمعیت داشت؛ آدم، جبرئیل و همسر آدم. این جلسه که حقایق زیادی در آن انتقال می یافت، به واسطه امین وحی در زمان هر پیغمبری تشکیل شده است. استاد انصاریان، نمونه هایی از برگزاری هیات در زمان حضرت موسی علیه السلام و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را نیز برشمرد.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: هیات از قبل از حادثه عاشورا تا زمان شهادت امام حسین علیه‌السلام تداوم یافت و پس از آن نیز، توسط امام سجاد علیه‌السلام و یاران خاص ایشان، پی گرفته شد. جلسه مردمی شد و طبق روایات، افرادی حضرت را به خانه دعوت می کردند. ایشان می‌فرمودند بعد از حادثة کربلا مهمانی رفتن برایم سخت است. عرض می‌کردند جلسه ما جلسه شادی نیست. برای پدر شما جلسه داریم و در تقیه کامل شبانه دور هم می‌نشینیم و از ابی عبدالله علیه‌السلام سخن می‌گوییم. امام هم واقعاً با همة وجود قبول می‌کردند که در آن جلسات شرکت کنند. ائمه اطهار علیهم‌السلام از زمان امام باقر و امام صادق علیهما‌السلام تا امام رضا علیه‌السلام، در منزل خود جلسه برگزار می کردند. مردم می آمدند و خود حضرات معصومین علیهم‌السلام، عالمانه روضه‌خوانی می فرمودند. مداحانی که دعوت می کردند نیز، در حد خودشان دانشمند و عالم به دین بودند، مانند کمیت اسدی، سید حمیری و دعبل خزاعی. علامه امینی در الغدیر نقل کرده است که کمیت می‌گفت 40 سال است دار اعدام خود را به دوش می‌کشم! چرا که اشعار معرفت افزایی گفته بود که اگر دستگیرش می کردند، اعدام می‌شد.
حجت الاسلام والمسلمین انصاریان افزود: باید به هیات‌ها جهت داده شود و آن‌ها را علم محور و عالم محور نمایند. البته من موافق مداح و مداحی هستم، اما حتما لازم است یک عالم در جلسه هیات، بن مایه های تشیع اعم از ولی شناسی، دشمن شناسی و دوست شناسی را برای مردم بیان کند. در گذشته، بسیاری از مداحان اشعار خود شامل نصایح و مصائب را نزد مرحوم حاج علی اکبر برهان که استاد مرحوم آیت الله مهدوی، آیت الله باقری و آیت الله مجتهدی بودند، می‌خواندند و ایشان، اشعار آنان را اصلاح می کردند. بنابراین، چنین اشعاری اثرگذار و تربیت کننده هم بود. در گذشته، منبرهای بسیار پرباری هم وجود داشت. [نمونه این که شعر عالمانه چقدر می‌تواند اثرگذار باشد در این داستان مشهود است که] نقل است شیخ کاظم ازری به دیدار سلطان عثمانی رفت. زمستان بود و دربار شاه عثمانی بخاری داشت. شاه (با کنایه) به شیخ گفت شنیده ام مردم ایران بجای بخاری از کرسی استفاده می‌کنند! کرسی بهتر است یا بخاری مدرن ما؟ شیخ کاظم هم با یک بیت شعر چنین پاسخ کوبنده‌ای داد:
فی بلاد الفُرس عندی واختیاری واختباری
آیة الکرسيّ خیرٌ من أحادیث البخاري!
استاد انصاریان با تاکید بر این که برگزاری هیئات به سبک قدیم و سنتی، اهمیت دارد، اظهار نمود: در گذشته منبرهایی داشتیم که فقط مخصوص بیان مسئله شرعی بودند. به نظر من این کار اکنون هم واجب است. بسیاری از مردم آگاه به مسائل شرعی نیستند.
استاد حوزه سخنان خود را با اشاره به ظرفیت های عظیم هیات به اتمام رساند و بیان داشت: آنقدر می توان از هیئات مذهبی برای جامعه بهره گیری کرد که هیچ نهادی در دولت، نمی تواند چنین کاری انجام دهد! من تحقیق کرده ام، از زمان غیبت کبری تا به حال، کتابخانه هایی که شیعه به وجود آورد، دار الایتام هایی که ایجاد کرد، حوزه های علمیه ای که تاسیس نمود، مدارسی که ساخت و... همه از برکت همین هیات ها بوده است. از هیات ها می توان بهره برداری های مهم اجتماعی کرد و همه مردم نیز، حاضر خواهند شد.
در انتهای مراسم افتتاحیه، آیین رونمایی از کتابچه چکیده ها و کتاب مقالات همایش علمی هیات و آیین های مذهبی، با حضور میهمانان ویژه مراسم، برگزار شد.
